Εικόνα 1: Η παράσταση του αττικού αγγείου με τον ερχομό του χελιδονιού

Το ανοιξιάτικο έθιμο της Χελιδόνας μέχρι τη δεκαετία του 1950 ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένο στο Ρουμλούκι. Δυστυχώς, σήμερα έχει σβήσει μετά από μια πορεία χιλιάδων ετών.
Οι απαρχές του εθίμου αυτού είναι οι προϊστορικοί χρόνοι και οι ρίζες του καθαρά ελληνικές. Η αρχαιότερη σχετική μαρτυρία προέρχεται από τη μινωική εποχή με την αναπαράσταση ενός πουλιού "που φέρνει την άνοιξη" σε μια σαρκοφάγο της Φαιστού.
Σε ένα μεταγενέστερο μελανοφόρο αγγείο των κλασσικών χρόνων υπάρχει η εικόνα δύο αντρών και ενός παιδιού, οι οποίοι κοιτάζουν στον ουρανό και δείχνουν με το δεξί τους χέρι ένα χελιδόνι. Μάλιστα, είναι γραμμένα πάνω στο αγγείο και τα λόγια που λένε στο μεταξύ τους διάλογο. Ο ένας άνδρας, ο νεότερος λέει "Ιδού χελιδών" , ο άλλος άνδρας, ο γενειοφόρος συμπληρώνει "Νή τον Ηρακλέα" και το παιδί συνεχίζει "Αυτί έαρ ήδη"47. Με τις παραπάνω φράσεις από το αγγείο γίνεται φανερό και αποτελεί αδιάψευστο γεγονός ότι από τα αρχαία χρόνια για τους Έλληνες το αποδημητικό αυτό πουλί θεωρούνταν εαρινό σύμβολο και προαναγγελία της άνοιξης.
Ακόμη, από την αρχαία εποχή υπήρχε η συνήθεια να τραγουδάνε μικρά παιδιά τραγούδια, που αναφέρονταν στο γυρισμό των χελιδονιών και την προαναγγελία της άνοιξης. Τα τραγούδια αυτά ονομάζονταν χελιδονίσματα και όσοι τα τραγουδούσαν καλούνταν χελιδονισταί. Το πιο παλιό χελιδόνισμα καταγράφεται από Αθηναίο συγγραφέα στη Ρόδο, τον 2ο αιώνα μ.Χ. και ξεκινά με τα εξής λόγια:

Όπως προανέφερα, στο πρόσφατο παρελθόν το έθιμο των χελιδονισμάτων ή της Χελιδόνας λάμβανε χώρα και σε πολλά χωριά του Ρουμλουκιού. Τα παιδιά, κυρίως αγόρια των τελευταίων τάξεων του δημοτικού, τοποθετούσαν πάνω σε μια βέργα ένα ξύλινο ομοίωμα Χελιδόνας, πελεκημένο με κότσα (μικρό σουγιά) από τα ίδια ή κάποιο μεγαλύτερο. Στη συνέχεια, τύλιγαν γύρω από τη βέργα ένα σπάγκο μήκους 50-60 εκατ. και την τοποθετούσαν μέσα σε ένα καλάμι. Από μία τρύπα πάνω στο καλάμι έβγαζαν την άκρη του σπάγκου. Όταν κάποιος τραβούσε με δύναμη το σπάγκο, η βέργα που στηρίζονταν σε κάποιο κόμπο του καλαμιού περιστρέφονταν και μαζί της περιστρέφονταν και το ξύλινο ομοίωμα του χελιδονιού. Το περιστρεφόμενο ομοίωμα του χελιδονιού με τις ανοιχτές φτερούγες έδινε την ψευδαίσθηση ότι πετάει σε όποιον το παρατηρούσε.


Εικόνα 2: Ομοίωμα της χελιδόνας μέσα σε ένα καλάμι

Ομάδες τεσσάρων με πέντε παιδιών του Ρουμλουκιού, κάθε 1η Μαρτίου επισκέπτονταν τα σπίτια του χωριού τους καθώς και μερικές φορές γειτονικά χωριά, κουβαλώντας το ομοίωμα της χελιδόνας και τραγουδώντας τα χελιδονίσματα.
Μαζί τους κουβαλούσαν ένα καλάθι, γεμάτο ως τη μέση με άχυρα. Μέσα σε αυτό τοποθετούσαν την αμοιβή τους από κάθε νοικοκυριό, που ήταν ένα αυγό.
Τα αυγά που συγκέντρωναν, μετά το τέλος του εθίμου παραδίδονταν στο δάσκαλο του χωριού τους.

Το τραγούδι που τραγουδούσαν τα παιδιά στην τέλεση του εθίμου της Χελιδόνας
ήταν το εξής:


Το έθιμο της Χελιδόνας παρουσιάζεται μόνο στην ελληνική λαογραφία και δε συναντάται σε κανένα άλλο ευρωπαϊκό λαό. Για το έθιμο της Χελιδόνας και των χελιδονισμάτων, ο γνωστός λαογράφος του Ρουμλουκιού Γιώργος Ντελιόπουλος αναφέρει: «...Διασώθηκε σχεδόν απαράλλακτο χάρη στην επιμονή και τη συντηρητικότητα των παιδιών. Οι όποιες αλλαγές έγιναν, ήταν περισσότερο γλωσσικές, αναγκαίες κάθε φορά για να προσαρμόζονται οι στίχοι στα εκφραστικά δεδομένα της εποχής. Κατά τ’ άλλα , είτε διαβάζουμε το σύγχρονο, είτε το βυζαντινό είτε το αρχαίο, έχουμε τα ίδια γνωρίσματα. Με απλότητα, αφέλεια αλλά και επιτακτικό ύφος, οπλισμένοι με την ακατανίκητη δύναμη που τους εξασφάλιζε το ομοίωμα του πουλιού, το οποίο ασκούσε, προφανώς, κάποια μυστηριακή επίδραση στους νοικοκυραίους, απαιτούσαν διάφορα "προσίφερα". Αυγά οι συγκαιρινοί μας, πύρωνα (σταρένιο ψωμί) ή "λευκιθίτην άρτον", (ψωμί από αλεσμένα όσπρια) οι αρχαίοι. Τα κοινά στοιχεία είναι πολλά. Η διαχρονικότητα του εθίμου αναμφισβήτητη.»


Εικόνα 3: Αναβίωση του εθίμου της "Χελιδόνας" από παιδιά της Δ΄ και Ε΄ τάξης του 2ου Δημοτικού Σχολείου Αλεξάνδρειας, 1η Μαρτίου 1971